پرده‌های غول‌پیکر در جنوبگان برای مهار ذوب یخ‌ها می‌توانند جرقه تنش‌های جهانی را بزنند

با گرمایش زمین و ذوب سریع مناطق قطبی جهان، ایده‌های مهندسی زمین نوین برای کاهش آثار تغییرات اقلیمی مطرح شده است. یکی از این ایده‌ها، ساخت پرده‌های زیرآبی عظیم در جنوبگان است که یخسارهای در معرض خطر را احاطه می‌کنند. هدف از این طرح، جلوگیری از افزایش سطح آب دریاها است. بااین‌حال، ایده‌ی جدید علاوه بر چالش‌های علمی و فنی، نگرانی‌هایی جدی در مورد بروز تنش‌های سیاسی به وجود آورده است و می‌تواند مانند جرقه، تنش‌های سیاسی بین‌المللی را شعله‌ور کند.

مقاله‌ای که در ژانویه ۲۰۲۴ در مجله نیچر منتشر شد، به صورت فرضی به بررسی طرح جدید پرداخته است. براساس این گزارش، پرده‌ای شناور با ارتفاع ۱۰۰ متر و طول ۸۰ کیلومتر به کف دریا متصل و در اطراف مناطق در معرض خطر، مانند یخسار غربی جنوبگان، کشیده می‌شود. اگرچه پژوهشگران اذعان دارند که نمی‌دانند این ایده عملی می‌شود یا خیر، معتقدند که بررسی آن برای پیشگیری از افزایش فاجعه‌بار سطح آب دریاها در دهه‌های آینده ضروری است.

هم‌زمان، مطالعه‌ای دیگر که به‌تازگی در مجله امور بین‌الملل منتشر شده، هشدار می‌دهد که اجرای چنین پروژه‌ای می‌تواند به اختلافات سیاسی و حقوقی بین‌المللی دامن بزند. جنوبگان از لحاظ سیاسی منطقه‌ای بسیار خاص است. سیستم پیمان جنوبگان که در سال ۱۹۵۹ تصویب شد، هرگونه فعالیت نظامی، آزمایش هسته‌ای و استخراج معادن را در این قاره ممنوع اعلام کرده است.

در حال حاضر، هفت کشور از‌جمله آرژانتین، استرالیا، شیلی، فرانسه، نیوزیلند، نروژ و بریتانیا، ادعاهای ارضی خود در این منطقه را مطرح کرده‌اند. اما این ادعاها براساس معاهده‌ی مذکور به حالت تعلیق درآمده است. با وجود برخی هم‌پوشانی‌های سرزمینی، مثلاً میان بریتانیا، شیلی و آرژانتین، معاهده تا امروز از بروز درگیری بر سر جنوبگان جلوگیری کرده است.

شیباتا آکیهو، پژوهشگر حقوق بین‌الملل از دانشگاه کوبه در ژاپن و نویسنده‌ی مطالعه، توضیح می‌دهد: «مقاله به جنبه‌های سیاسی و حقوقی پنهانی اشاره دارد که پشت جذابیت علم و فناوری پنهان شده‌اند. ما معتقدیم که کارشناسان باید با آگاهی کامل از این جنبه‌های منفی درباره‌ی توسعه‌ی چنین فناوری‌هایی تصمیم‌گیری کنند.»

یکی از نگرانی‌های اساسی مطرح‌شده در مقاله، این است که سازه ممکن است هدف خرابکاری یا اخاذی سیاسی و تروریستی قرار بگیرد. پژوهشگران هشدار می‌دهند که حتی اگر چنین سناریوهایی دور از ذهن به نظر برسند، وجود چنین احتمالی می‌تواند خطرات امنیتی قابل‌توجهی ایجاد کند. برای محافظت از زیرساخت‌ها، به نظارت و تأمین امنیت نیاز است که خود می‌تواند پیامدهای سیاسی و نظامی را در جنوبگان به‌همراه داشته باشد، در‌حالی که این منطقه تاکنون هیچ جنگی به خود ندیده و تنها نقطه‌ی کاملاً غیرنظامی روی زمین است.

پژوهشگران برای بررسی امکان مدیریت شرایط بحرانی، نگاهی به اختلافات گذشته انداخته‌اند. به‌عنوان مثال، در دهه ۱۹۸۰ بحث‌های جدی درباره‌ی استخراج مواد معدنی در جنوبگان مطرح شد. این مسئله در نهایت با تصویب پروتکل حفاظت از محیط‌زیست پیمان جنوبگان در سال ۱۹۹۱ حل شد. این پروتکل هرگونه استخراج معادن در این منطقه را به‌طور دائم ممنوع اعلام کرد.

بااین‌حال، شاید اکنون برای صحبت درباره‌ی چنین پروژه‌ای زود باشد. دلیل اصلی ذوب‌شدن یخسارها و افزایش سطح آب دریاها، تغییرات اقلیمی است. اما جامعه‌ی جهانی تاکنون نتوانسته اقدامی مؤثر و هماهنگ برای مقابله با این بحران انجام دهد.

با ورود جهان به عصر جدیدی از تنش‌های فزاینده، به نظر می‌رسد که هماهنگی ابرپروژه‌ی مهندسی عظیمی در چنین مقیاسی محتمل نخواهد بود، چه رسد به اینکه جهان به توافق سیاسی‌جغرافیایی لازم برای جلوگیری از درگیری نیز دست یابد.

نویسندگان در مقاله نوشته‌اند: «در شرایط فعلی، با تشدید رقابت‌های بین‌المللی و اختلافات میان ابرقدرت‌های جهانی، دستیابی به همکاری بین‌المللی لازم برای اجرای چنین پروژه‌ای بسیار بعید به نظر می‌رسد.»